22 października przy placu Farnym 3 zaprezentowano publikację "Podręcznik Polskiej Numizmatyki autorstwa Maxa Kirmisa oraz Katalog pieczęci miast i wsi Ziemi Wschowskiej". To czwarty tom poświęcony dorobkowi wschowskiego numizmatyka Maxa Kirmsa, a jednocześnie pierwsze w historii polskie tłumaczenie jego przełomowego dzieła z 1892 roku. Książka ukazała się poprzedzając szczególny czas – rok 2026 Rada Miejska we Wschowie ustanowiła rokiem Maxa Kirmsa.
Ryszard Piotr Kozłowski, autor opracowania, przywiózł egzemplarze prosto z drukarni. Wykład otwarty w centrum kultury zgromadził mieszkańców zainteresowanych historią Wschowy i numizmatyką. Anna Napierała, przedstawicielka instytucji, witając przybyłych w imieniu dyrektor Przemysława Wojciecha, podkreśliła znaczenie publikacji w kontekście nadchodzących obchodów.
Maks Kirmis urodził się 5 sierpnia 1851 roku we Wschowie przy ulicy Kilińskiego (wówczas Schuhmacherstraße 15). Jego ojciec Wilhelm pracował jako sekretarz miejski w magistracie wschowskim. W 1884 roku obchodził 50-lecie pracy, co odnotowano w dokumencie złożonym w kapsule czasu na wieży kościoła farnego.
Maks ukończył sześcioklasową szkołę realną we Wschowie (obecnie budynek biblioteki i muzeum), następnie katolickie gimnazjum w Głogowie, które zdał z wyróżnieniem w 1872 roku. Rozpoczęte studia medyczne we Wrocławiu porzucił po pierwszym roku. Studiował nauki przyrodnicze, fizykę i chemię w Lipsku i Halle. W 1878 roku uzyskał doktorat na Uniwersytecie w Berlinie.
Po studiach odbył praktykę w szkole rolniczej we Wschowie, potem rozpoczął staż w szkole realnej w Poznaniu. Mimo zapewnień o zatrudnieniu władze pruskie niespodziewanie skierowały go do Hochburgu w Niemczech. Kirmis uważał to za represję za badania nad polską historią. Od 1880 roku aż do emerytury w 1916 roku wykładał chemię, fizykę i nauki przyrodnicze w gimnazjum i szkole realnej w Neumünster przy granicy duńskiej.
W 1879 roku w kościele Najświętszej Maryi Panny w Poznaniu poślubił Annę Kunkel, poznanianką z polskiej kupieckiej rodziny. Mieli pięcioro dzieci, dwoje zmarło w dzieciństwie. Żona była katoliczką i zgodnie z jej wolą dzieci wychowano w tej wierze. Sam Kirmis pod koniec życia przeszedł na katolicyzm. Zmarł 9 stycznia 1926 roku. Spoczął na cmentarzu w Münster, gdzie zamieszkała jego żona z córką Lucie.
Mimo życia z dala od Polski, Kirmis całe życie badał polską numizmatykę. Już jako student opublikował w 1873 roku w gazecie "Posener Zeitung" pierwszy artykuł "Wschowska i poznańska mennica". Prowadził badania między 1873 a 1892 rokiem. Zgromadził największą kolekcję polskich monet w prowincji poznańskiej. W 1892 roku wydał "Podręcznik polskiej numizmatyki" – pierwszą w dziejach publikację opisującą historię polskiego mennictwa od średniowiecza do 1795 roku.
– Numizmatyk nigdzie nie znajdzie przyjemniejszego zajęcia niż w numizmatyce polskiej – napisał Kirmis w swoim podręczniku. Twierdził, że stosunki gospodarcze i społeczne Polski odbijają się w jej monetach. Poznając numizmatykę, poznaje się historię kraju.
Kirmis doradzał muzeom w całej Europie. Oceniał między innymi kolekcję monet krzyżackich i pomorskich w Toruniu. Występował jako biegły sądowy. W 1914 roku jego zbiór ponad 600 artefaktów z regionu Holsztynu stał się podstawą utworzenia Muzeum Miejskiego w Neumünster. Objął stanowisko dyrektora i piastował je aż do śmierci. W nekrologu z 1926 roku określono go jako "najwybitniejszego znawcę polskiego mennictwa".
Książka powstała w języku niemieckim. Przez ponad 130 lat nie doczekała się polskiego wydania, mimo że dotyczyła polskiej historii. Krakowski numizmatyk Mieczysław Kurnatowski podjął starania o przetłumaczenie podręcznika, ale zakończyły się one fiaskiem. Dopiero ćwierć wieku później Marian Gumowski wydał własny "Podręcznik polskiej numizmatyki", w dużej mierze oparty na dziele Kirmsa.
Ryszard Kozłowski wyjaśnił, dlaczego zdecydował się na częściowe, a nie pełne tłumaczenie.
Wiele informacji Kirmsa o średniowieczu zmieniło sens w świetle współczesnych badań. Ówcześni krytycy wskazywali błędy dotyczące monet wczesnośrednich. Pełne tłumaczenie wymagałoby korekt, które przeczyłyby idei zachowania oryginalnego tekstu Kirmsa. Kozłowski przetłumaczył część związaną z mennictwem wschowskim, gdzie rozbieżności z obecną wiedzą są najmniejsze.
Od 2022 roku co roku ukazuje się jeden tom przybliżający dorobek Kirmsa. Pierwsza pozycja dotyczyła numizmatyki wschowskiej, kolejne – wielkopolskiej, dziś – polskiej.
We Wschowie funkcjonowały dwa typy mennic – miejska i królewska. Pierwsze wschowskie denary pojawiły się za Władysława Jagiełły. Najstarszy kwartnik wschowski pochodzi z okresu Henryka Głogowskiego, około 1295-1330 roku.
Teodor Busch, mincerz Zygmunta III Wazy, mieszkał we Wschowie i prowadził mennicę przy dzisiejszym lapidarium. Równolegle bił monety królewskie i miejskie, korzystając z królewskiego patentu. Po jego śmierci w 1593 roku mennicę przejęli następcy. Andrzej Laffert złożył przysięgę jako mincerz królewski we Wschowie w 1594 roku.
W okresie Jana Kazimierza mennica działała dzięki trzem osobom: Tymfowi (mieszkańcowi Wschowy od 1650 roku), Leszczyńskiemu (podskarbi koronny) i Szlingowi (szef komisji reformy mennictwa). We Wschowie bito wówczas pełen wachlarz monet: szelągi, grosze, półtoraki, dwugrosze, trojaki, szóstaki, orty, talary i dukaty. Znak "MW" (mennica wschowska) pojawia się na ortach od 1651 roku.
Druga część publikacji prezentuje katalog pieczęci. W 1893 roku Kirmis rozesłał prośby do miast, wsi i instytucji o wizerunki herbów i pieczęci. Chciał poprawić błędy wcześniejszych katalogów. Dzieła całościowego nie ukończył, prawdopodobnie ze względu na niekompletny materiał.
Najstarsza znana pieczęć Wschowy pochodzi z dokumentu z 1310 roku, odkrytego przez Kirmsa w archiwum w Górze. Przedstawia Najświętszą Maryję Pannę z Dzieciątkiem i kulą. W późniejszych pieczęciach, na przykład z 1425 roku, pojawia się scena koronacji Matki Boskiej, która do dziś stanowi element herbu.
W katalogu znalazły się pieczęcie Wschowy oraz okolicznych miast i wsi leżących na terenie Ziemi Wschowskiej. Obejmuje również pieczęcie instytucji, cechów rzemieślniczych, kościelnych i prywatnych. Po utracie niepodległości do ziemi wschowskiej włączono kilka miast z powiatu kościańskiego: Leszno, Osieczną, Przemęt, Rydzynę, Szlichtyngową, Śmigiel, Włoszakowice i Zaborowo.
Ryszard Piotr Kozłowski świadomie nie interpretował symboli bez pogłębionych badań regionalnych. Chodziło o udokumentowanie istnienia pieczęci i zachowanie ich wizerunków dla przyszłych badaczy.
9 stycznia 2026 roku przypadnie setna rocznica śmierci Maxa Kirmsa. Rada Miasta Wschowa uchwaliła rok 2026 rokiem Kirmsa. Przygotowano trzy filary obchodów.
Pierwszy to koncert inauguracyjny 9 stycznia połączony z prezentacją postaci Kirmsa. Drugi – wystawa o Kirmisie i literaturze polskiej numizmatyki. Trzeci – seminarium naukowe o Kirmisie i numizmatyce wschowskiej oraz wielkopolskiej. Moderatorem seminarium będzie profesor Paszkiewicz. Przygotowano też okolicznościowy kalendarz.
Kolejna książka z cyklu, planowana na przyszły rok, będzie poświęcona konkretnym kategoriom monet, które Kirmis szczególnie badał. W ramach obchodów planowane jest pokazanie części jego oryginalnych dokumentów i eksponatów z muzeów w Lesznie i Poznaniu.
Książkę można nabyć bezpośrednio od autora. Wersja elektroniczna ma być udostępniona w przyszłym roku wraz z materiałami towarzyszącymi do obchodów roku Kirmsa.
![Wschowska kapsuła czasu przemówiła po 300 latach. Bezcenne dokumenty trafiły na wystawę [WIDEO]](https://img.cdnzw.pl/image/2025/thumb/20250709_688f71758cabb.webp)
Komentarze 0