Dr Naplocha podkreśla, że Dębowa Łęka, mimo swojej niewielkiej skali, była świadkiem ważnych wydarzeń historycznych. Bitwa podczas Wielkiej Wojny Północnej w 1706 roku oraz tzw. wypad na Wschowę z 1939 roku to tylko niektóre z kluczowych momentów, które zaznaczyły swoje miejsce w historii regionu. Artykuł naukowy dr Naplochy ma na celu nie tylko uporządkowanie tych wydarzeń, ale również stworzenie fundamentu dla dalszych, bardziej szczegółowych badań nad Dębową Łęką. Poniżej prezentujemy wersję artykułu naukowego dr Anny Naplochy bez przypisów. Link do pobrania pełnej wersji znajduje się na końcu artykułu.
Historia Dębowej Łęki (Geyersdorf) od lokacji do 1945 roku. Prolegomena do badań źródłowych
Dębowa Łęka jest niewielką miejscowością w województwie lubuskim, w powiecie wschowskim, położoną 4 km od Wschowy przy drodze krajowej nr 12 na trasie Leszno-Głogów. Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań z 2011 roku liczba ludności wynosiła 650, z czego „48,2% mieszkańców stanowiły kobiety, a 51,8% ludności – mężczyźni”. Pierwsza wzmianka o tej rycerskiej miejscowości pochodzi z materiałów lokacyjnych – z 1424 roku, choć prawdopodobnie istniała ona już w XIII wieku. Właścicielami-założycielami osady powstałej na karczowisku leśnym był znany w XV w. ród Dębołęckich herbu Prawdzic, który przebudował świątynię w 1267 roku na kościół w stylu gotyckim. Wraz z upływem wieków zmieniali się nie tylko jej właściciele, ale zmianie ulegała również sama nazwa miejscowości: w 1424 roku znana była jako oryg. Dambowa Lanka, 1427 r. Dembowalanka, 1437 r. Dambowalanka, 1472 r. Dambrowa Lanka, 1473 r. Dambowa Ląka, 1503 r. Dambowaląka, 1510 r. Dabowalaka, Dambovalaka, Dębowa Ląka, 1531r. Dembowa Ląka, 1554 r. Dąmbowalęka, 1556 r. Dęmbowa lęnka Nadolna, 1563 r. Debowaląka, 1564 r. Dembowa Lęka, 1566 r. Dembowaleka, Dembowalenka, 1575 r. Geiersdorf, 1579 r. Dambowa Lęka, 1945 r. Geyersdorf”.
W 1424 roku prawdopodobnie właścicielem części miejscowości był Nankier Kotwicz, który sądził się z właścicielami Osowej Sieni w sprawie dóbr w Dębowej Łęce. W 1427 Dębowa Łęka miała swoją parafię i z tego roku znany jest pierwszy jej proboszcz – pleban Jan. „W 1437 roku część wioski należała do Marcina Chwalęty, natomiast już w 1472 roku do Wojciecha z Góry”. Na początki XVI wieku miejscowość należała do kilku właścicieli: Krzysztofa Olbrachcickiego, Mikołaja Ossowskiego i Wincentego Sierpowskiego. Od 1510 roku parafia rzymskokatolicka w Dębowej Łęce należała do dekanatu Wschowa. W okresie reformacji, w latach 1564-1619 kościół parafialny został przejęty przez protestantów i zamieniony w zbór. W 1610 roku został opisany podczas wizytacji. W 1619 roku oficjalnie zwrócono go katolikom. „Biskup Wojciech Tholibowski w dniu 10 listopada 1662 r. przyłączył go do parafii wschowskiej, na co zgodzili się patroni Aleksander Przybysławski i Piotr Ossowski”. Do roku 1673 kościół w Dębowej Łęce był pod wezwaniem św. Katarzyny. Natomiast w roku 1673 zmieniono jego patrona i od tamtej pory Kościół jest pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej. Pomimo zwrócenia kościoła wiernym wyznania rzymskokatolickiego nadal praktykowali w nim protestanci.
[…] kościół jest ceglaną, w części jednonawową kamienną budowlą, z krótkim, trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Do nawy od południa przylega nowa kruchta, zaś od północy dobudowano zakrystię. Korpus nawowy jest nakryty dachem spadowym, prezbiterium wielospadowym. W elewacji zachodniej kościoła zostały umieszczone otynkowane blendy, a w południowej ostrołukowe okna. Wejście główne do kościoła prowadzi przez otwór w przyziemiu zachodniej ściany szczytowej. Nad nawą wzniesiono wieżyczkę z sygnaturą nakrytą daszkiem namiotowym. Nawę przykrywa płaski strop, natomiast zakrystię sklepienie kolebkowe. Wewnątrz kościoła zachowało się interesujące wyposażenie barokowe z XVII-XVIII wieku: zdobiony ołtarz główny wraz z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego i obrazem św. Jadwigi oraz ambona wspierająca się na słupie z dekoracją roślinną. Ołtarze boczne pochodzą z 1825 roku, zaś prospekt organowy z początku XX w. Ponadto w świątyni przechowywana jest gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem datowana na początek XV w. Warto także zwrócić uwagę na renesansowy nagrobek właściciela wsi Alberta Ossowskiego, który zmarł w 1572 roku. Przy murze otaczającym kościół zbudowano w 1793 roku bramę będącą jednocześnie dzwonnicą. W drewnianym obiekcie o konstrukcji słupowej zawieszono dzwon datowany na 1460 rok z widocznym napisem O Rex gloriae veni cum pace. Amen. Anno Christi MCCCCLX.
W 1673 r. do parafii należała wieś Olbrachcice. Plebanami ujętymi w rejestrach kościelnych w latach 1427-1564 byli: 1427 r. Jan, 1427-29 Jerzy, 1442 r. Mikołaj Craczmer, 1473 r. Jan, 1482 r. Piotr Szurza, 1487 r. Stanisław Ciągnisz, 1492 r. Jan, 1510-11 zm. Wawrzyniec Bederman, 1511-13 Jan, 1517-29 Jakub Treczel de Senftenberg, 1543 r. Jan Hobergk, 1560 r. Marc. Leybasz, 1564 r. Jan Gethner.
W XVI wieku właścicielami dóbr w Dębowej Łęce byli „członkowie rodziny Krzyckich, do których należał folwark dolny, a także Ossowskich, prawdopodobnie władających Dębową Łęką Górną i Średnią”. 13 lutego 1706 podczas Wielkiej Wojny Północnej, na polach między Dębową Łęką, Osową Sienią a Wschową, które wchodziły w obszar zachodniej granicy Rzeczpospolitej, została stoczona bitwa między armią szwedzką a armią rosyjsko-saską.
Armia szwedzka (9400 żołnierzy, w tym 5700 jazdy, bez artylerii) dowodzona przez Karola Gustawa Rehnskiölda pobiła armię rosyjsko-saską (18 000 żołnierzy, w tym 2000 jazdy i 32 działa) dowodzoną przez Johanna Matthiasa von der Schulenburga. Armia sasko-rosyjska zajęła silną, obronną pozycję. Ustawiona w dwie linie między wioskami Dębowa Łęka a Osowa Sień, z jazdą na skrzydłach, zwrócona była czołem w kierunku miasta Wschowa. Przed jej fortyfikacjami znajdowały się zamarznięte jeziora i bagna. Ponadto front stojącej w centrum piechoty osłaniały kozły hiszpańskie. Stojący naprzeciw Sasów i Rosjan Szwedzi ustawieni zostali przez Rehnskiölda w podobny sposób - piechota umieszczona została w centrum w trzech kolumnach (w odróżnieniu od Sasów i Rosjan w jednej linii), a na jej skrzydłach stanęła jazda (m.in. Kronobergs regemente, Västmanlands regemente). Na lewym skrzydle szwedzka jazda miała pewne kłopoty z poruszaniem się po zamarzniętych bagnach, jednak saska kawaleria nie potrafiła tego wykorzystać. Po przegrupowaniu Szwedzi trzykrotnie szarżowali na saskie regimenty zwane Saxon Garde du Corps i Chevaliers Garde, doprowadzając do ich całkowitego pogromu. Pułkownik E.D. von Krassow, który dowodził szwedzką kawalerią na prawym skrzydle, obszedł w pobliżu wioski Osowa Sień lewe skrzydło wojsk rosyjskich z 12 szwadronami dragonii i zaatakował osłaniającą rosyjskie skrzydło saską kawalerię. Widząc klęskę prawego skrzydła Sasów, żołnierze lewego skrzydła rzucili się do panicznej ucieczki i zostali kompletnie rozgromieni przez ścigającą ich szwedzką dragonię. Jazda Krassowa przemieszczała się wokół pozycji nieprzyjaciela zgodnie z ruchem wskazówek zegara, wychodząc na tyły wojsk sasko-rosyjskich. Spowodowało to, że wiele saskich regimentów wyłamało się z szyku. Na lewym skrzydle saskim, naprzeciw piechoty Rhenskiölda, ustawiona została piechota rosyjska. Ponieważ była gorzej wyszkolona od piechoty saskiej, postanowiono ją ukryć przed Szwedami przez założenie mundurów na odwrotną stronę (piechota saska miała czerwone mundury, natomiast rosyjska miała mundury zielone, ale od wewnątrz były one czerwone). Piechota szwedzka, przy wsparciu ognia artylerii i muszkietów, ruszyła do frontalnego natarcia na pozycje piechoty sasko-rosyjskiej. Gdy tylko Rhenskiöld zauważył, że lewe skrzydło nieprzyjacielskiej linii zajmują słabsze wojska rosyjskie, skierował piechotę na ich pozycje, które były w tym czasie atakowane od tyłu przez kawalerię pułkownika von Krassowa. Centrum saskie miało skrzydło i tyły pozbawione osłony, a naciskane wzdłuż lewego skrzydła saskie regimenty zmieszały się i połamały szyk. Prawe skrzydło saskie początkowo trzymało się twardo, zadając poważne straty szwedzkiej piechocie. Jednak sytuacja ta uległa gwałtownej zmianie, gdy przez zamarznięte bagno zaatakowała Sasów od tyłu szwedzka kawaleria. Armia sasko-rosyjska rozpadła się na części, a główna jej część rzuciła się do ucieczki w kierunku południowym (na Wschowę). Ta część szwedzkiej kawalerii, która początkowo zapadała się na bagnach, wyszła wreszcie na otwarty teren i napotkała uciekających Sasów i Rosjan, którzy wcześniej przebiegli przez całe miasto i znaleźli się na jego peryferiach. Schwytani w pułapkę przez szwedzką jazdę od frontu i szwedzką piechotę od tyłu, wojska sasko-rosyjskie skapitulowały.
Dębowa Łęka „na przełomie wieków XVII i XVIII była w posiadaniu rodziny von Lucke und Kursko– wymieniony Siegismund Ladislaus von Lucke und Kursko urodzony 07.11.1700 roku w Dębowej Łęce. W roku 1724 właścicielami miejscowości zostaje rodzina Pawłowskich. Za czasów ich rządów istniały dwa dwory”. W roku 1772 w Dębowej Łęce władanej przez szlachtę protestancką, znajdował się najniższych odsetek katolików na terenie ziemi wschowskiej i wynosił on 38,5%. Niższy odsetek był tylko w Osowej Sieni (19%). W XVIII stuleciu chłopi wschowscy świadczyli rentę odrobkową (pańszczyznę) sięgającą najczęściej „5 dni w tygodniu, choć np. w roku 1773 czterech kmieci ze wsi Łysiny od Wielkiego Czwartku do Św. Marcina (11 XI) każdego roku pracowało nawet po 6 dni w tygodniu”. Dla porównania w Dębowej Łęce w 1752 roku obowiązywały tylko 3 dni pańszczyzny. Natomiast w roku 1775, zgodnie z nową tendencją danin w naturze, każdy chłop z Dębowej Łęki miał tzw. kontrakt według którego odpracowywał pańszczyznę, składał daniny i płacił czynsz.
W XVIII w. dobra znajdowały się w rękach kilku rodzin, m.in.. Pawłowskich, zarządzających obydwoma częściami wsi, zaś później, od 1752 do rodziny Łuków, i od 1814 do Aleksandra Brodowskiego. Ten ostatni właściciel w 1845 zbudował pałac na miejscu wcześniejszej siedziby.
W 2 poł. XVIII w. wieś była podzielona między Kowalskich, Ossowskich, Sielską i Andrzeja Ossowskiego. Opis rezydencji pałacowej w Dębowej Łęce znajduje się w rejestrze Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków:
W pierwszej połowie XVIII wieku w dobrach Pawłowskich istniał »dwór wielki […] o dwóch piętrach», w podwórzu natomiast «dworek mały […] w lepionkę«. W roku 1743 w dużym dworze mieszkał Franciszek Koszucki. Po jego śmierci w 1752 roku folwark górny kupiła rodzina Łuków i w 1753 roku wybudowała w nim nowy dwór w »lepionkę, pod szkudłami«, którego budowniczym był Pakisch. W roku 1814 właścicielem wsi został Aleksander Brodowski – późniejszy dyrektor generalny Ziemstwa Kredytowego w Poznaniu (General Landschafter Director in Posen). W 1845 roku Brodowski w miejsce starej siedziby wybudował nowy pałac w popularnym wówczas w Wielkopolsce typie willi włoskiej. Rezydencja w majątku górnym została przebudowana pod koniec XIX wieku. Projekt przebudowy pałacu łączony jest z kręgiem berlińskiego architekta Stüllera. […] Rezydencja wzniesiona została na rzucie dwóch zestawionych prostopadle, zróżnicowanych rozmiarem czworoboków, z kwadratową wieżą w południowo-wschodnim narożniku skrzydła głównego. Bryła obiektu zróżnicowana gabarytowo, z członem głównym dwukondygnacyjnym o użytkowym poddaszu i częścią mniejsza parterową z poddaszem. Obie części nakryte są dachami dwuspadowymi. Dominującym członem bryły jest czterokondygnacyjna wieża narożna. Budynek jest murowany z cegły i dekorowany boniowaniem, opracowanym w tynku. Elewacje skrzydła głównego urozmaicają gzymsy kordonowy i wieńczący z fryzem. Otwory okienne w większości prostokątne w profilowanych opaskach, z płycinami pod parapetem, tylko w partii pozornego ryzalitu zamknięte odcinkowo. Przy ryzalicie dostawiony jest parterowy taras, na którym pierwotnie posadowione były antykizujące rzeźby. Motyw fryzu wieńczącego oraz kształt kwiatonów na szczytach budynku są bliźniacze do dekoracji pałacu w Lginiu, co świadczy o tym, że wskazany detal wykonywany był fabrycznie i używany przy projektach włoskich na tym terenie.
Pałac stanął w północnej części wsi, w pobliżu zabudowań folwarcznych (m.in. rządcówki, kuźni i gorzelni) oraz parku krajobrazowego. W 1865 roku majątek w Dębowej Łęce miał już nowego właściciela – Johana F.E. Hofmanna, którego w 1871 roku zastąpił generał Ferdinand von Stülpnagel, inicjator przebudowy rezydencji. „W 1882 źle prowadzony i zrujnowany majątek nabył Julius Lürmann”. Wieś po traktacie wersalskim przypadła Polsce, jednak w wyniku ingerencji miejscowego właściciela majątku Komisja Międzysojusznicza włączyła w 1920 roku Dębową Łękę do Niemiec w zamian za Wijewo i cztery inne wsie. Dębowa Łęka pozostała w rękach rodziny Lürmann do 1945 roku i widniała w rejestrach jako Geyersdorf. Z okresem II wojny światowej wiąże się kolejne militarne wydarzenie na terenie Dębowej Łęki (Geyersdorf). 2 września 1939 roku Wojsko Polskie dokonało z koszar polskiego Leszna tzw. wypadu na Wschowę, która znajdowała się na terytorium niemieckim. Trasa owej zwiadowczej i po części zaczepnej operacji wiodła przez Dębową Łękę, która była pierwszą niemiecką miejscowością w drodze ku Wschowie. W Geyersdorf znajdowała się niemiecka strażnica graniczna i urząd celny.
Następnego dnia, [2 września – przyp. A.N. ] na tym odcinku frontu, Niemcy, którzy zostali wcześniej dwukrotnie powstrzymani, zachowywali się biernie. Po stronie polskiej natomiast trwały przygotowania do wypadu na terytorium III Rzeszy – w kierunku na Fraustadt (Wschowę). O świcie wystartowały polskie samoloty zwiadowcze, z zadaniem rozpoznania sił niemieckich w okolicach Wschowy. Już w nocy ściągnięto, z odwodów Wielkopolskiej Brygady Kawalerii, pluton kolarzy por. Zbigniewa Barańskiego. Natomiast od samego początku działań w lesie na przedpolu Wschowy znajdował się pluton zwiadowców z 2. szwadronu 17. Pułku Ułanów, dowodzony przez ppor. Tadeusza Stryję, który przekazywał informacje do gen. Abrahama drogą radiową. W godzinach popołudniowych dowódca I baonu 55. Pułku Piechoty otrzymał rozkaz przeprowadzenia wypadu na terytorium Niemiec w kierunku Wschowy. Rozkaz brzmiał: „[…] odrzucić oddziały nieprzyjaciela i ostrzelać tę miejscowość ogniem artyleryjskim”. Do akcji tej przeznaczono 2. Kompanię Leszczyńskiego Pułku Piechoty dowodzoną przez kpt. Edmunda Lesisza, wzmocnioną plutonem artylerii piechoty kpt. Ludwika Snitko, plutonem ciężkich karabinów maszynowych oraz plutonem samochodów pancernych. Osłaniać ich miał: od północy – pluton ułanów ppor. Tadeusza Stryi, zaś od południa – szwadron czołgów rozpoznawczych TKS wzmocniony plutonem kolarzy. Tym zgrupowaniem osłonowym dowodził osobiście dowódca Wielkopolskiej Brygady Kawalerii. Działania obu grup wypadowych rozpoczęły się około godz. 16. Najpierw na teren Rzeszy wkroczyli piechurzy kpt. Lesisza, którzy zlikwidowali strażnicę Grenzschutzu w miejscowości Geyersdorf. W tym samym czasie pozycje zajęła polska artyleria, której przygotowane niemieckie rowy przeciwczołgowe nie pozwoliły przenieść się na niemiecką stronę. Artyleria strzelała więc z terenu Polski. Jej ogień, który spadł najpierw na wieś Geyersdorf, wywołał popłoch wśród znajdujących się tam żołnierzy niemieckich, a wzmógł się jeszcze bardziej, gdy na przedpolu wsi znalazły się polskie czołgi rozpoznawcze por. Wacława Chłopika. Gdy piechota polska przeczesywała wieś, przybył do niej płk Władysław Wiecierzyński – dowódca 55. Pułku Piechoty. Polska piechota po zajęciu wsi poszła dalej w kierunku Wschowy.
Po roku 1945 duszpasterstwo parafii przejmują OO. Kapucyni, w latach 1947-55 zaś Księża Salezjanie, a od 1956 r. księża diecezjalni. Obecnie kościół w Dębowej Łęce jest kościołem filialnym podlegającym parafii Osowa Sień.
Od 1996 roku pałac wraz z przylegającymi do niego zabudowaniami znajduje się w rękach prywatnych. Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na aktualną listę zabytków wpisane są: gotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi, z XV wieku, z gotycką figurą Madonny i wyposażeniem z późniejszych epok, drewniana dzwonnica z 1793 pełniąca jednocześnie funkcję bramy oraz XIX-wieczny zespół pałacowy (pałac rodziny Brodowskich z poł. XIX wieku, przebudowywany pod koniec XIX wieku, powozownia, krajobrazowy park, stodoły folwarczne: jedna z końca XIX wieku, druga z 1910 roku).
Celem artykułu było przedstawienie i chronologiczne uporządkowanie najważniejszych wydarzeń z historii Dębowej Łęki od lokacji do 1945 roku w kontekście dostępnych materiałów źródłowych. W przyszłości warto poddać szczegółowym badaniom archiwalnym takie zagadnienia z historii Dębowej Łęki, jak chociażby historiograficzny zapis Wielkiej Wojny Północnej z 1706 roku na tle historii lokalnej, czy propagandową genezę Wypadu na Wschowę w 1939 roku.
Abstrakt: Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie historii Dębowej Łęki od czasów jej lokacji (XV w.) do końca II wojny światowej. Artykuł ma charakter porządkujący najważniejsze wydarzenia z historii miejscowości i stanowi jedynie przyczynek do dalszych, pogłębionych badań. Próbę niniejszej syntezy motywuję dotychczasowym brakiem jednolitego opracowania na temat tej miejscowości, choć związane są z nią ważne fakty historyczne . Dębowa Łęka występuje bowiem jako miejsce bitwy podczas Wielkiej Wojny Północnej w 1706 roku oraz jako główna miejscowość w drodze ku tzw. wypadowi na Wschowę z 1939 roku.
Słowa kluczowe: Dębowa Łęka, Geyersdorf, kościół, pałac, właściciele, lokacja
The history of Dębowa Łęka (Geyersdorf) from location to 1945. Prolegomena to source research
Abstract: The aim of this article is to present the history of Dębowa Łęka from the time of its foundation (15th century) until the end of World War II. The article organizes the most important events in the history of the village and is only a contribution to further, more detailed research. The attempt of this synthesis is motivated by the lack of a uniform study on this place, although important historical facts related to it. Dębowa Łęka appears as a battlefield during the Great Northern War in 1706 and as the main place on the way to the so-called the “Trip to Wschowa” in 1939.
Keywords: Dębowa Łęka, Geyersdorf, church, palace, owners, location
Bibliografia
Anders P., Pojezierze Leszczyńskie: szlaki turystyczne, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1985, s. 106.
Dębołęski W., Wywód jednowłasnego Państwa świata, drukarnia Jana Rossowskiego, Warszawa 1633.
Garbacz K., Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego, t. II. Powiaty: żarski-żagański-nowosolski-wschowski, Agencja Wydawnicza PDN, Zielona Góra 2012, s. 322-323.
Handke W., Wypad na Wschowę, „Niezależna Gazeta Polska. Nowe Państwo” 9/2009: dodatek specjalny IPN, s. I-III.
Hertel J., Czy Wojciech to Adalbert? (problem zmiennej używalności tych imion w średniowiecznej Polsce), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr2-3/1972, s. 267-296.
Hasło ‘Dębowa Łęka’, [w:] Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany, t.2., red. K. Rymut, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1997, s. 338.
Hasło ‘Dębowa Łęka’, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 408. http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.1/408
Hasło ‘Dębowa Łęka’, [w:] Słownik Historyczno-Geograficzny Ziem Polskich, s. 351-353.
http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=17663 [dostęp:20.04.2021].
Kędelski M., Ludność ziemi wschowskiej w drugiej połowie XVIII wieku, „Rocznik Leszczyński” t.VIII/1987, s.57-76.
Kochańska A., hasło ‘Dębowa Łęka, park pałacowy’, Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków, https://www.lwkz.pl/web/monument/show/id/760 [dostęp: 20.04.2021]
Kowalski S., Zabytki miasta i powiatu, [w:] Wschowa. Miasto i powiat. Zeszyty Lubuskie LTK, t. 13. red. W. Korcz, Zielona Góra 1973, s.55-72.
Krzyślak B., Dębowa Łęka woj. leszczyńskie. Kościół pw. św. Jadwigi. Studium historyczno-architektoniczne, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, Poznań 1984.
Łukasiewicz J., Krótki opis historyczny kościołów, t. II, s. 303-304.
Materiały do dziejów chłopa wielkopolskiego w drugiej połowie XVIII wieku, wyd. J. Deresiewicz, t. 1: Województwo poznańskie, Wrocław 1956.
Materiały do dziejów chłopa, t. I, s. 421-423 nr 78 (bdr.); s. 426-429 nr 80 (1756 r.); 1760 r. (?) – ks. grodz. Wschowa 217, k. 286-287; Materiały do dziejów chłopa, t. I, s. 421–423, 426–429, 452–455, 461–462, 473–482. http://www.wbc.poznan.pl/Content/122062/PDF/D%C4%99bowa%C5%81%C4%99ka-wsch.pdf [dostęp:20.04.2021].
Maternicki J., Szkolne kółka historyczne, Warszawa 1966.
Nabożny M., Mikrohistoria w historiografii: publikacje o Kolbuszowej przyczynkiem do makrohistorii, „Rocznik Kolbuszowski” nr 11/2011, s. 227-234.
Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. II, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1964, s. 440; Corpus Inscriptionum Poloniae, t. X, z. 2, nr 21, s.65. http://www.wbc.poznan.pl/Content/122062/PDF/D%C4%99bowa%C5%81%C4%99ka-wsch.pdf [dostęp:20.04.2021]
Nowakowski A., Wschowa i Ziemia wschowska w dawnej Polsce (do roku 1793), Wyd. Temida2, Białystok 1994.
Sjöström O., Bitwa pod Wschową 1706. A potem pole bitwy zabarwiło się na czerwono…, tłum. W. Łygaś, Zabierzów 2012.
Sjöström O., Fraustadt 1706. Ett fält färgat rött, Lund 2008.
Stępnik A., Główne kierunki w historiografii regionalnej i lokalnej, [w:] Kronikarz a historyk. Atuty i słabości regionalnej historiografii, red. Janusz Spyra, Książnica Cieszyńska, Cieszyn 2007, s. 34-53.
https://blog.shops-com.pl/889843/1/bitwa-pod-wschowa.html [dostęp:20.04.2021].
https://www.diecezja.zgora.pl/parafia,752.debowa-leka,sw-jadwigi.html [dostęp:20.04.2021].
https://www.polskawliczbach.pl/wies_Debowa_Leka [dostęp:20.04.2021]
https://zabytek.pl/pl/obiekty?szukaj=d%C4%99bowa%20%C5%82%C4%99ka [dostęp:20.04.2021].
https://zamkilubuskie.pl/debowa-lekageyersdorf/ [dostęp:20.04.2021]
dr Anna Naplocha
Uniwersytet Zielonogórski
ORCID: 0000-0003-1324-6125
