W pierwszym przypadku badania z wariografu służą zwężeniu kręgu podejrzanych lub dostarczeniu informacji na początku śledztwa, gdy trudno wytypować sprawcę. W rzeczywistości chodzi o pokazanie niewinności oskarżonego. Zależnie od typu sprawy sąd może różnie zareagować:
- oddali wniosek, gdy nie ma powodu, by korzystać z takiego badania, lub taki dowód okaże się mało przydatny;
- zarządzi badanie, gdy brakuje ważnych lub wiarygodnych dowodów;
- udzieli wyroku uniewinniającego, gdy jest niewiele dowodów, a oskarżony zgodził się na badanie;
- zgodzi się na badanie, gdy powiększy to materiał dowodowy lub uwiarygodni określony przebieg wydarzeń.
Przeprowadzenie badania wariografem wymaga spełnienia warunków:
- Zgoda badanego.
- Musi to być wstępny etap dochodzenia lub musi zostać spełniony jeden z ww. warunków.
- Postępowanie ma charakter karny.
- Ekspertyza z badań została zlecona przez biegłego sądowego.
- Może istnieć konieczność potwierdzenia badań innym dowodem.
Wiarygodną placówką, która wykonuje takie badania, jest Instytut Badań Wariograficznych.
Badanie wariografem a Kodeks postępowania karnego
Wariograf może zostać wykorzystany w sądzie do ograniczenia kręgu podejrzanych lub ustalenia watości dowodów, gdy weźmie się pod uwagę zastrzeżenia:
- osoba zgadza się dobrowolnie na badanie, nie jest zastraszana czy przymuszona;
- nie znajduje się pod wpływem hipnozy, środków chemicznych czy technicznych, które wpływają na jej reakcje i procesy psychiczne;
- najpierw wypowiada się swobodnie, a dopiero potem odpowiada na pytania uzupełniające;
- osoba do 15. roku życia może być przesłuchiwana z udziałem opiekuna lub przedstawiciela ustawowego, jeśli dobro postępowanie nie stoi na przeszkodzie.
Istnieją jednak sytuacje, w których nie jest możliwe przeprowadzenie badań wariografem. W przypadku osoby:
- podejrzanej lub oskarżonej — ze względu na art. 74 Kodeksu postępowania karnego sprzed nowelizacji, który wspomina jedynie o oględzinach zewnętrznych ciała, badaniach nienaruszających integralności ciała, badaniach psychologicznych i psychiatrycznych, zabiegów na ciele z wyjątkiem chirurgicznych;
- świadka — ze względu na to, że badanie nie ma na celu gromadzenia dowodów.
Badanie może być zatem przeprowadzone jedynie, gdy podejrzany wyrazi na nie zgodę, o ile nie postawiono mu jeszcze zarzutów a dochodzenie nie przeszło na etap czynności procesowych.
Badanie wariografem a orzecznictwo Sądu Najwyższego
Badanie wariografem — zdaniem Sądu Najwyższego — ma charakter pomocniczy, przez co nie stanowi samodzielnego dowodu. Dopiero w 2015 roku zostało to precyzyjniej określone:
- Badanie wariograficzne nie jest substytutem przesłuchania i nie może być wykonane przez organ prowadzący przesłuchanie ani biegłego.
- Oświadczenia podczas badania mogą stanowić dowód.
- Dopiero po zakończeniu swobodnej wypowiedzi badanego można zadać pytania uzupełniające.
- Badanie wariograficzne i przesłuchanie muszą być wykonane w innym czasie.
- Przeprowadzenie badania jest możliwe w samej sprawie.
- Badaniom można poddać każdego, kto nie ma ustalonego statusu procesowego.
- Istotna jest zgoda badanego.
- Celem badania jest selekcja materiału dowodowego.
- Wariograf można nazwać "wykrywaczem istotności", a nie "wykrywaczem kłamstw".
- Dowód z badania nie służy do samodzielnej weryfikacji dowodu bezpośredniego.
Jak wariograf jest wykorzystywany w sądzie?
Już w 1999 roku Sąd Apelacyjny w Krakowie zauważył praktyczne wykorzystanie wariografu. Takie badanie powinno zostać wykonane do kilkudziesięciu godzin od zatrzymania danej osoby. Dłuższy czas sprawia, że badanie "traci walor procesowy". Ważne jest także, by człowiek był świadkiem, oskarżonym, podejrzanym, biegłym lub specjalistą, bo wtedy ekspertyza z badania może posłużyć jako dowód w sprawie.
Ważne jest określenie, co rozumiemy przez pojęcie przesłuchania. Występuję ono wtedy, kiedy prowadzone są czynności procesowe. Zatem można przeprowadzić badanie wariografem, gdy:
- ma charakter pomocniczy;
- służy stwierdzeniu, że istnieje związek między badanym a sprawą;
- nie jest przesłuchaniem;
- opinia z niego jest istotna podczas ustalania łańcucha poszlak.
Trudno zatem określić, czy można przeprowadzić ekspertyzę jedynie na wstępnym etapie śledztwa, czy także podczas zaawansowanego postępowanie karnego. Brak tego doprecyzowania można wykorzystać w celu przeprowadzenia badania wariografem, bo potem można stwierdzić celowość samego badania. Jeśli jednak nie zostanie potwierdzona celowość, to samo badanie nie będzie miało znaczenia.
Samo badanie ma bardzo ważne zastosowanie w wymiarze sprawiedliwości. W sytuacji, gdy jedynym dowodem staje się zeznanie naocznego świadka (bez względu na to jak ważny i bezpośredni jest to dowód), to właśnie wariograf może przechylić szalę na potwierdzenie lub zaprzeczenie tym słowom. Można z niego skorzystać także po to, by nie dopuścić do ukarania niewinnego. Wtedy korzysta się z niego, by zweryfikować wersję wydarzeń.
Poza tym samo badanie nie zastępuje przesłuchanie, ale staje się niezależną ekspertyzą i może stać się formą zdobywania dowodów. Jednak traci na znaczeniu wraz z upływem czasu i z ilością przeprowadzanych czynności procesowych.
Chociaż wykorzystanie wariografu jest znaczące, to:
- w przypadku spraw karnych ekspertyza może być zlecone jedynie przez biegłego sądowego;
- musi zostać wyrażona zgoda na badanie;
- w przypadku spraw cywilnych badanie ma wartość znikomą i ma charakter "opinii prywatnej".
Jak wariograf był wykorzystywany w polskich sądach?
W wielu sprawach korzystano właśnie z pomocy wariografu. Dzięki niemu można było przesądzić sprawę i ustalić rzeczywistą winę. Niektóre z nich zasługują na wspomnienie.
W 2016 roku prowadzono sprawę wypłacenia odszkodowania za skradzione auto, które było przedmiotem leasingu. Powód miał jeszcze przez 4 lata spłacać raty, na które środki zamierzał pozyskać z autocasco. Gdy w 2014 roku razem z rodziną wyjechał do innego miasta, skradziono samochód z posesji powodu. Następnego dnia zauważano kradzież. Jednak śledztwo zostało umorzone ze względu na brak wystarczających dowodów, które uzasadniłyby podejrzenie czynu zabronionego.
Zdaniem powodu doszło do kradzieży z włamaniem. A to był wystarczający warunek do wypłaty odszkodowania. Jednak podczas śledztwa zauważono sprzeczność między dowodami a zaznaniami. Dlatego powoda poddaniu badaniu. Wariograf wykazał, że ma on związek ze zdarzeniem zniknięcia pojazdu. Dzięki temu urządzeniu można było wydać wyrok i umorzyć śledztwo.
Trzeba jednak pamiętać, że wariograf nie służy wykrywaniu kłamstw, a jedynie określa, jakie były reakcje osoby badanej podczas zadawania jej pytań. Dlatego nie może być ono wykorzystywane do wyciągania wniosków. Ostatecznie zatem wyrok zapadł na korzyść powoda, który otrzymał odszkodowanie i zwrot kosztów postępowania.
Podczas innej sprawy w Warszawie przedstawiono przypadek zamiaru bezpośredniego pozbawienia życia. Napastnik zadał ofierze przynajmniej trzy ciosy nożem, które doprowadzimy do poważnych obrażeń klatki piersiowej i kończyn górnych. Obrońca wtedy wniósł, że bezpodstawnie zrezygnowano z badania wariograficznego. Wniosek był bowiem zasadny i dopuszczalny.
Można tutaj przytoczyć opinię Sądu Najwyższego, co pokazuje na możliwość wykorzystania wariografu. Chodziło o sprawę użycia przemocy poprzez trzykrotne uderzenie ręką w twarz, co wydarzyło się w ciągu 5 lat po odbyciu kary 6 miesięcy przez oskarżonego. W tej sytuacji wariograf służył jako element opinii biegłego. Nie miał on świadczyć o sprawstwie badanego, ale jedynie określał jego reakcje na pytania.
W wielu sytuacjach badanie wariografem może być pomocne i stać się ważnym elementem postępowania śledztwa. Dzięki niemu można dojść do kolejnych wniosków, a ostatecznie do rozwiązania sprawy.
Źródła:
https://www.wariograf.com.pl/jakie-pytania-na-wariografie/
https://www.wariograf.com.pl/jak-oszukac-wariograf-wykrywacz-klamstw/
