Światowa epidemia wirusa SARS-CoV-2 spowodowała, że realia życia w czasach zarazy i ich skutki stały się nam bliskie. Skłoniło to nas do zorganizowania naukowej konferencji na temat epidemii i jej wpływu na dzieje ziemi wschowskiej i obszaru jej pogranicza w perspektywie historycznej i współcześnie. Cytat w tytule konferencji to słowa wschowskiego pastora Samuela Friedricha Lauterbacha (1662-1728), świadka epidemii dżumy w latach 1709-1710, odnoszące się wprost do wydarzeń tamtej zarazy, dobitnie oddające towarzyszące współczesnym odczucia i lęki.
Przyjmując retrospektywny punkt widzenia pragniemy przyjrzeć się zostawionym śladom zarazy na wspomnianym terenie badając liczne źródła, jakie pozostawiły minione stulecia w postaci tekstów historycznych, literackich, zabytków, tradycji ludowej. Część bogatej literatury w postaci kronik, kazań pogrzebowych, okolicznościowych modlitw jest już znana i weszła do obiegu naukowego, inne zostały przetłumaczone na język polski i funkcjonują także jako teksty popularne, którymi interesują się nie tylko ludzie nauki. Jednak wiele nadal czeka na wydobycie z archiwalnych i bibliotecznych magazynów: na prezentację, analizę, opracowanie. Podobnie w krajobrazie miejskim i wiejskim znajdują się znane lub odkryte niedawno miejsca pochówku, cmentarze choleryczne itp. W czasach nieszczęść pojawiały się liczne fundacje religijne o charakterze błagalnym i dziękczynnym, specyficzne zapisy testamentowe, które znalazły swój materialny wyraz w zachowanych wotach, ołtarzach, kapliczkach. W świecie medycyny, tak jak dziś, poszukiwano sposobów do walki z śmiertelnymi chorobami. Nieszczęścia zostawiły swoje piętno również w życiu społecznym i ekonomicznym lokalnych środowisk, czego egzemplifikacją są zapisy ksiąg miejskich, podatkowych, metrykalnych; migracje, wzrost przestępczości spowodowany biedą i głodem. Przejawem borykania się ze skutkami zarazy były i są napięcia międzyludzkie i problemy psychiczne. Ich odzwierciedlenia szukać należy w sztuce, twórczości literackiej, ale także w zachowaniach ludzkich, relacjach społecznych, pojawianiu się nowych rytuałów religijnych i przesądów. Rozwój infrastruktury miejskiej, która zwiększyła bezpieczeństwo sanitarne, chronił mieszkańców przed chorobami. Wiek XIX to coraz bardziej powszechne systemy ubezpieczeń, rozwój medycyny i opieki zdrowotnej. Obok oficjalnego nurtu funkcjonowało zielarstwo, naturalne metody leczenia ale też przesądy i zabobony. Wszystkie te i inne zjawiska zasługują na uwagę i zbadanie. Interesuje nas także współczesna perspektywa trwania w epidemii, która towarzyszy nam od wiosny 2020 r. Może uda się skonfrontować minione epidemie znane z źródeł i opracowań z tym czego doświadczamy tu i teraz w realiach globalnej wioski.
Zakres problematyki:
- literatura czasów zarazy,
- artystyczne fundacje upamiętniające epidemie,
- ludowe tradycje związane z zarazami,
- zagadnienia demograficzne,
- infrastruktura poprawiająca bezpieczeństwo sanitarne,
- medycyna a śmiertelne choroby zaraźliwe,
- skutki zarazy,
- studia przypadku.
Program:
Czwartek, 21 X 2021
Zamek Królewski we Wschowie, pl. Zamkowy 7
10.00 – otwarcie konferencji
10.30 – 10.50: Krystyna Krawiec-Złotkowska (Akademia Pomorska w Słupsku), Topika modlitw do św. Rocha, św. Rozalii i św. Sebastiana – patronów chroniących przed zarazą
10.50 – 11.10: Marzena Walińska (Uniwersytet Śląski), Przestroga pewna przeciw morowemu powietrzu (1585), czyli wszystko, co należy wiedzieć o epidemii
11.10 – 11.30: Stefan Kiedroń (Uniwersytet Wrocławski), „A wszak w zarazy czas, jak straszna by nie była, uchowa się ktoś z nas”. Christian Hofman von Hofmanswaldau (1616–1679) o dżumie i nadziei
11.30 – 11.50: Ewa Tomaszewska (Muzeum Okręgowe w Lesznie), Ludowe sposoby na morowe powietrze
Dyskusja / przerwa
12.20 – 12.40: Alicja Saar-Kozłowska (Toruń), Epidemia w czasach wazowskich. Przypadek brodnicki
12.40 – 13.00: Jakub Łojko (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Spis zmarłych z 1663 r. jako źródło do epidemii 1663 r. w dobrach Kórnik
13.00 – 13.20: Anna Sutowicz (Wrocław), Choroba, agonia i śmierć w murach klasztoru na przykładzie katalogu cysterek trzebnickich z 1790 r.
13.20 – 13.40: Barbara Ratajewska (Archiwum Państwowe w Lesznie), Pandemia „hiszpanki” w świetle prasy poznańskiej
Dyskusja / podsumowanie obrad
16.00 – 17.30: „Święci od zarazy” – zwiedzanie kościoła pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika i Wniebowzięcia NMP oraz pw. św. Józefa Oblubieńca NMP we Wschowie (prowadzenie Marta Małkus)
Piątek, 22 X 2021
Ratusz w Lesznie, Rynek 1
9.00 – otwarcie obrad
9.20 – 9.40: Jerzy Łojko (Konin), Pozametrykalne źródła do dziejów wielkiej epidemii 1709-1711 w Wielkopolsce. Szacowanie strat demograficznych
9.40 – 10.00: Alojzy Marian Pańczak OFM (Wyższe Seminarium Duchowne Zakonu Braci Mniejszych pw. Bł. Jana Dunsa Szkota we Wronkach ), Epidemia dżumy 1709 r. w świetle kronik wielkopolskich Bernardynów
10.00 – 10.20: Mariusz Pawelec (Opole), Epidemia moru we Wschowie w 1709 r. w świetle relacji Chrystiana Hölmanna
Dyskusja / przerwa
10.50 – 11.10: Sonia Rzepka (Uniwersytet Warszawski), Melchior Teschner – kompozytor „czasu płaczu, i czasu śmiechu; czasu smutku, i czasu skakania”
11.10 – 11.30: Aleksander Stankiewicz (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie), „Jako zmarłych kochanych żony i córki moiej tak y kości moich”. Kaplica Wojciecha Gruszczyńskiego przy kościele św. Jana Chrzciciela w Lesznie
11.30 – 11.50: Małgorzata Gniazdowska (Muzeum Okręgowe w Lesznie), Kolumna Świętej Trójcy w Rydzynie
11.50 – 12.10: Marcin Błaszkowski, (Uniwersytet Zielonogórski), Góra Zarazy w Rudnej oraz jej znaczenie w kulturze pogranicza śląsko-wielkopolskiego
Dyskusja / przerwa
12.40 – 13.00: Marcin Adamczak (Muzeum dr Roberta Kocha w Wolsztynie), Robert Koch w Wolsztynie. Początki badań nad bakteriologią chorób zakaźnych
13.00 – 13.20: Anna Jabłońska, Marek Robert Górniak (Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II), Nowożytne szpitalnictwo i opieka społeczna na Ziemi Głogowskiej
13.20 – 13.40: Marek Sobczyński (Uniwersytet Łódzki), Dyfuzja przestrzenna wirusa SARS-Cov-2 na świecie i w Polsce w latach 2019-2021
Dyskusja / podsumowanie obrad
Organizatorzy:
Stowarzyszenie Czas A.R.T. i Muzeum Okręgowe w Lesznie
Partner:
Polskie Towarzystwo Historyczne koło Leszno
Patronat honorowy:
Wojewoda Lubuski – Władysław Dajczak
Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków – dr Barbara Bielinis-Kopeć
Marszałek Województwa Lubuskiego – Elżbieta Anna Polak
Marszałek Województwa Wielkopolskiego – Marek Woźniak
Starosta Powiatu Wschowskiego – Andrzej Bielawski
Prezydent Miasta Leszna – Łukasz Borowiak
Zadanie współfinansowane ze środków Samorządu Województwa Lubuskiego
i Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Okręgowego w Lesznie
(Muzeum Okręgowe w Lesznie)
