Odrzucenie spadku i zrzeczenie się dziedziczenia łączy to, że obie instytucje należą do dziedziny prawa spadkowego, a ich zastosowanie skutkuje wyłączeniem spadkobiercy od dziedziczenia. Na tym jednak kończą się podobieństwa.
Spadkobierca, który doszedł do dziedziczenia, może zadecydować, czy chce spadek przyjąć bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (tzw. proste przyjęcie spadku), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (tzw. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza), czy wreszcie spadek odrzucić.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku, czy też o jego przyjęciu, należy złożyć w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku. Najczęściej jest to dzień, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy lub o pozostawieniu ważnego testamentu.
Kodeks cywilny przewiduje skutki niezłożenia przez spadkobiercę żadnego oświadczenia w powyższym terminie. Warto o nich wiedzieć. I tak zasadą jest, że brak oświadczenia spadkobiercy jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Jednakże prawo przewiduje wyjątek od tej reguły, jeśli chodzi o trzy kategorie spadkobierców. Jeżeli spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnej (np. osoba małoletnia, która ukończyła 13 lat) albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, to brak oświadczenia takiego spadkobiercy w terminie, jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Często zdarza się, że spadkobiercy są opieszali w inicjowaniu postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wobec czego nie składają żadnego oświadczenia w terminie. To zaś skutkuje przyjęciem przez nich spadku wprost.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku albo o jego przyjęciu, można umieścić we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, który adresowany jest do sądu spadku bądź przed sądem na posiedzeniu w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku. Może ono być również złożone przed notariuszem, który sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia.
Ważne jest, iż oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku nie można odwołać. Warto więc przed podjęciem stosownej decyzji przemyśleć sprawę, w szczególności zastanowić się, czy spadkodawca pozostawił po sobie niespłacone długi.
Jeżeli spadkobierca odrzuci spadek, zostaje wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Innymi słowy nie dziedziczy po spadkodawcy.
Z kolei jeśli chodzi o zrzeczenie się dziedziczenia, warto tę kwestię poprzedzić pewną uwagą. Otóż generalnie zakazane jest zawieranie umów o spadek po osobie żyjącej. Co do zasady taka umowa jest nieważna. Prawo przewiduje jednak wyjątek, jeśli chodzi o umowne zrzeczenie się dziedziczenia.
Umowę o zrzeczenie się dziedziczenia może zawrzeć wyłącznie potencjalny spadkobierca ustawowy z przyszłym spadkodawcą. Umowa taka nie wyłącza dziedziczenia testamentowego zrzekającego się. Tym samym zrzekający się może dziedziczyć na podstawie testamentu sporządzonego zarówno przed zrzeczeniem, jak i po zrzeczeniu się dziedziczenia z mocy ustawy. Nie można natomiast umownie zrzec się dziedziczenia testamentowego.
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia wymaga formy aktu notarialnego. Co za tym idzie, nie wywrze oczekiwanego skutku umowa zawarta w zwykłej formie pisemnej. Co istotne, zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych (czyli dzieci) zrzekającego się, jeżeli strony w umowie nie postanowiły inaczej. Oznacza to, że jeżeli umowa milczy na ten temat, to automatycznie zrzeczenie się dziedziczenia przez przyszłego spadkobiercę dziedziczącego z ustawy, obejmuje jego zstępnych. Osoby te, podobnie jak przy odrzuceniu spadku, zostają wyłączone od dziedziczenia tak, jakby nie dożyły otwarcia spadku.
Zrzeczenie się dziedziczenia nie jest nieodwoływalne. Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę pomiędzy tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim zrzeczono się dziedziczenia – czyli przez te same strony umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Również taka umowa wymaga formy aktu notarialnego.
Jak z powyższego wynika, czym innym jest odrzucenie spadku a czym innym jest umowne zrzeczenie się dziedziczenia. Chociaż obie instytucje zmierzają do tego, aby nie dziedziczyć po spadkodawcy, warto jednak uświadomić sobie różnice zachodzące pomiędzy nimi.
adwokat
Dominika Molińska
